Dansen of worstelen met het Leven en de Dood

“Oh, hier kan ik echt geen uitleg bij geven”, was de onthutste reactie van een vrijwilliger die tijdens de tentoonstelling de kerk zou openhouden. De mix van middeleeuwen, reformatie, alchemie en onze tijd bij de worsteling bij het leven en de dood was, is een soms verwarrende, genuanceerde beeldroman bij de presentatie van Hans Holbein door de ogen van Constantine Ferreo.

De houtsneden van Hans Holbein waren voorzien van ge-update tekstversie van de prior van Montrottier, Jean de Vauzelles, bij de Dodendans.  De Illustrator zelf had ondertussen de benen moet nemen omdat in tegenstelling tot andere kunstenaars hij de gezichten heel herkenbaar had weergegeven? Mensen in zijn tijd herkenden daar de keizer, de paus, de generaal en zoveel anderen in, die zich persoonlijk voelden aangesproken en het bestempelden als heiligschennis, majesteitsschennis en het ondergraven van de maatschappelijke orde in kerk en samenleving.

Hans Holbein klaagde in die dagen heel visueel en duidelijke de (Wan)orde aan die hij om zich heen zag, net als Luther. De actuele versie qua beeld en beleving van Constantine Ferreo uit 1979-1981 sluit nauw aan bij oorspronkelijke versie.

De paus

Trots, dromen een aardse onsterfelijkheid. De dood zal zeker onverwacht komen om te vernietigen.  Jij, hogepriester, zult zeker sterven en een opvolger zal spoedig genieten van jouw troon.

Het commentaar van de Dood is hard terwijl hij dans met iedereen, ongeacht positie, macht of stand. De praktijk in de middeleeuwen was het leven en de dood deel van het bestaan.

Beenderen van Allen

Woei! Woei! Bewoners van de aarde, waar verwoestende zorgen zo scherp toeslaan, ondanks rang, rijkdom of waarde zal de dood, iedereen gelijk bezoeken.

Die concrete Dodendans op kerkhoven was in die tijd een soort verzet tegen rituelen en leer- en leefregels van kerk en staat, zoals de aflaat.  De Dodendans liet zien dat uiteindelijk iedereen gelijk was aan het einde. Dat einde was soms heel dichtbij door de pest, honger en oorlog.

In onze tijd worstelen we met accepteren van de dood in onze maakbare wereld. Hoewel wij corona als de pest leerden kennen en de oorlog opeens ook voor ons niet meer zover weg was, was zelfs armoede niet een reden om de dood present te stellen als roep om een rechtvaardige wereld die op duurzame wijze met zijn mensen en natuur omgaat. We worstelen met het leven door de dood buiten spel te zetten en haar roep het zwijgen op te leggen.

Het is heel christelijk om te zeggen dat de dood niet het laatste woord heeft of mag krijgen. Maar die dood is soms echter al aanwezig in het leven waarin geloof in solidariteit, gerechtigheid en vrede ontbreekt, waar de nieuwe generatie geen kans krijgt om in een gezonde wereld een toekomst op te bouwen.

Tetty Rooze de Boer

Bij de expositie De twee talen van de Reformatie, werken van Constantine Ferreo, 4 juni – 1 juli 2023 in De Wijngaard.